Αφροδίτη. Η θεά της ομορφιάς

Η γέννηση της Αφροδίτης

Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησίοδου (στίχοι 188-200), η Αφροδίτη γεννήθηκε από το σπέρμα του Ουρανού, που έπεσε στη θάλασσα. Ο λευκός αφρός που δημιουργήθηκε πέρασε πρώτα από τα Κύθηρα και στη συνέχεια με τη βοήθεια του Ζέφυρου έφτασε έξω από τις ακτές της Κύπρου. Εκεί την υποδέχτηκαν οι Ώρες που στόλισαν το κεφάλι της με ένα στεφάνι και την οδήγησαν στον Όλυμπο μπροστά στους θεούς, οι οποίοι έμειναν άφωνοι αντικρύζοντας την ομορφιά της.

Μήδεα δ᾽ ὡς τὸ πρῶτον ἀποτμήξας ἀδάμαντι
κάββαλ᾽ ἀπ᾽ ἠπείροιο πολυκλύστῳ ἐνὶ πόντῳ,
ὣς φέρετ᾽ ἂμ πέλαγος πουλὺν χρόνον, ἀμφὶ δὲ λευκὸς
ἀφρὸς ἀπ᾽ ἀθανάτου χροὸς ὤρνυτο· τῷ δ᾽ ἔνι κούρη
ἐθρέφθη· πρῶτον δὲ Κυθήροισιν ζαθέοισιν
ἔπλητ᾽, ἔνθεν ἔπειτα περίρρυτον ἵκετο Κύπρον.
Ἐκ δ᾽ ἔβη αἰδοίη καλὴ θεός, ἀμφὶ δὲ ποίη
ποσσὶν ὕπο ῥαδινοῖσιν ἀέξετο· τὴν δ᾽ Ἀφροδίτην
[ἀφρογενέα τε θεὰν καὶ ἐυστέφανον Κυθέρειαν]
κικλῄσκουσι θεοί τε καὶ ἀνέρες, οὕνεκ᾽ ἐν ἀφρῷ
θρέφθη· ἀτὰρ Κυθέρειαν, ὅτι προσέκυρσε Κυθήροις·
[Κυπρογενέα δ᾽, ὅτι γέντο πολυκλύστῳ ἐνὶ Κύπρῳ·
ἠδὲ φιλομμηδέα, ὅτι μηδέων ἐξεφαάνθη.]

Η λατρεία της Αφροδίτης

Επικλήσεις και παρωνύμια

Το επίθετο Κυθέρεια φανερώνει τον τόπο γέννησης της. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (E 422) την αναφέρει με το επίθετο Κύπρις (ἦ μάλα δή τινα Κύπρις Ἀχαιϊάδων ἀνιεῖσα). Στην Πάφο βρισκόταν το φημισμένο ιερό της, ενώ στην αρχαία Τεγέα υπήρχε σύμφωνα με τον Παυσανία (Αρκαδικά VIII 53.7) ναός της Αφροδίτης Παφίας (ἔστι δὲ καὶ Δήμητρος ἐν Τεγέᾳ καὶ Κόρης ναός, ἃς ἐπονομάζουσι Καρποφόρους, πλησίον δὲ Ἀφροδίτης καλουμένης Παφίας). Στον Ακροκόρινθο και κάτω από την ακρόπολη της Τροιζήνας λατρεύονταν η Ακραία Αφροδίτη. Στην άκρη του δρόμου από την Τροιζήνα προς την Ερμιόνη υπήρχε το ιερό της Νυμφαίας Αφροδίτης, το οποίο ίδρυσε ο Θησέας όταν παντρεύτηκε την Ελένη (Κορινθιακά II 32.7). Στην αρχαία Σικυώνα υπήρχε το ιερό της Αφροδίτης Ουρανίας με χρυσελεφάντινο άγαλμα που την παρίστανε καθιστή να φορά στέμμα στο κεφάλι και να κρατά στα χέρια της ένα μήλο και μια παπαρούνα. Το άγαλμα ήταν έργο του γλύπτη Κάναχου από τη Σικυώνα (Κορινθιακά ΙΙ 10.4-5).

Αρεία και Οπλισμένη

- Η Αφροδίτη λατρεύονταν και ως πολεμική θεά. Στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε ιερό προς τιμή της Αφροδίτης Οπλισμένης και ξόανο της που την αναπαριστούσε με δόρυ, ασπίδα και περικεφαλαία, καθώς και ναός της Αρείας με τα πιο παλιά ξόανα στον ελλαδικό χώρο (Λακωνικά III 15.10 και 17.5) ([17.5] ἐν ἀριστερᾷ δὲ τῆς Χαλκιοίκου Μουσῶν ἱδρύσαντο ἱερόν, ὅτι οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰς ἐξόδους ἐπὶ τὰς μάχας οὐ μετὰ σαλπίγγων ἐποιοῦντο ἀλλὰ πρός τε αὐλῶν μέλη καὶ ὑπὸ λύρας καὶ κιθάρας κρούσμασιν. ὄπισθεν δὲ τῆς Χαλκιοίκου ναός ἐστιν Ἀφροδίτης Ἀρείας: τὰ δὲ ξόανα ἀρχαῖα εἴπερ τι ἄλλο ἐν Ἕλλησιν.).

Ευπλοία, Πελαγία, Ποντία

- Η προστάτιδα των ναυτικών. Ναός της υπήρχε στην Ερμιόνη με μεγάλο και περίτεχνο άγαλμα από λευκό μάρμαρο (Κορινθιακά ΙΙ 34.11). Μετά τη νίκη των Αθηναίων κατά των Λακεδαιμονίων στη ναυμαχία της Κνίδου το 394 π.Χ., ο Κόνωνας έχτισε ιερό της Αφροδίτης στην πύλη της Ηετιώνειας στον Πειραιά (Αττικά Ι 1.3).

Ευστέφανος, Φιλομειδής

- Η θεά της ομορφιάς που έχει το κεφάλι της στολισμένο με ένα στεφάνι, η θεά με το γλυκό χαμόγελο (ἡ δ' ἄρα Κύπρον ἵκανε φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη,/ἐς Πάφον, ἔνθα τέ οἱ τέμενος βωμός τε θυήεις.) όπως αναφέρει και ο Όμηρος στην Οδύσσεια (θ 362-363).

Μελαινίς

- Σε ένα άλσος από κυπαρίσσια μπροστά από την πόλη της Κορίνθου υπήρχε ναός της Μελαινίδος Αφροδίτης (Κορινθιακά II 2.4) και ο τάφος της Λαΐδος (πρὸ δὲ τῆς πόλεως κυπαρίσσων ἐστὶν ἄλσος ὀνομαζόμενον Κράνειον. ἐνταῦθα Βελλεροφόντου τέ ἐστι τέμενος καὶ Ἀφροδίτης ναὸς Μελαινίδος καὶ τάφος Λαί̈δος). Η Μελαινίς Αφροδίτη λατρεύονταν επίσης στην αρχαία Μαντίνεια (Αρκαδικά VIII 6.5), επειδή οι ερωτικές πράξεις των ανθρώπων δε γίνονται μόνο κατά την ημέρα, αλλά και στη διάρκεια της νύχτας.

Ουρανία

- Η κόρη του Ουρανού. Η Ουρανία Αφροδίτη λατρευόταν στο Άργος (Κορινθιακά II 23.8) και στη Μεγαλόπολη (Αρκαδικά VIII 32.2). Εκεί υπήρχε ιερό της Αφροδίτης με τρία αγάλματα (ἐρείπια δὲ καὶ τῆς Ἀφροδίτης ἦν τὸ ἱερὸν, πλὴν ὅσον πρόναός τε ἐλείπετο ἔτι καὶ ἀγάλματα ἀριθμὸν τρία, ἐπίκλησις δὲ Οὐρανία, τῇ δ' ἔστι Πάνδημος, τῇ τρίτῃ δὲ οὐδὲν ἐτίθεντο:). Το αρχαιότερο ιερό της Ουρανίας Αφροδίτης βρισκόταν στα Κύθηρα (Λακωνικά III 23.1) και το ξόανο παρίστανε τη θεά οπλισμένη (τὸ δὲ ἱερὸν τῆς Οὐρανίας ἁγιώτατον καὶ ἱερῶν ὁπόσα Ἀφροδίτης παρ' Ἕλλησίν ἐστιν ἀρχαιότατον: αὐτὴ δὲ ἡ θεὸς ξόανον ὡπλισμένον.). Ιερό της Ουρανίας Αφροδίτης υπήρχε επίσης στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας (Αττικά Ι 14.7).

Πάνδημος

- Η θεά του ελεύθερου σαρκικού έρωτα. Ιερό της υπήρχε στην αρχαία Μεγαλόπολη. Κατά μια άλλη ερμηνεία που μεταφέρει ο Παυσανίας (Αττικά Ι 22.3), ο Θησέας συγκέντρωσε σε μια πόλη τους δήμους της Αττικής και εισήγαγε τη λατρεία της Πάνδημου Αφροδίτης (Ἀφροδίτην δὲ τὴν Πάνδημον, ἐπεί τε Ἀθηναίους Θησεὺς ἐς μίαν ἤγαγεν ἀπὸ τῶν δήμων πόλιν, αὐτήν τε σέβεσθαι καὶ Πειθὼ κατέστησε·). Στο ιερό της, που βρισκόταν έξω από τη δυτική είσοδο της Ακρόπολης, φυλάσσονταν δυο ξόανα της θεάς και λάμβαναν χώρα τελετές κάθαρσης.

Χρυσείη

- Ο Όμηρος στα έπη του κάνει αρκετές αναφορές στην Αφροδίτη. Στην Ιλιάδα (Ι 389) είναι η θεά που λάμπει σαν το χρυσό (οὐδ’ εἰ χρυσείῃ Ἀφροδίτῃ κάλλος ἐρίζοι). Στην Οδύσσεια (ρ 36-37) η Πηνελόπη βγαίνει από το δωμάτιο της για να συναντήσει τον Τηλέμαχο. Η ομορφιά και η χάρη της συγκρίνονται με αυτές της Αφροδίτης (ἡ δ' ἴεν ἐκ θαλάμοιο περίφρων Πηνελόπεια,/Ἀρτέμιδι ἰκέλη ἠὲ χρυσῇ Ἀφροδίτῃ.).

Αφροδίτη και Άδωνης

Πολύ γνωστός είναι ο μύθος του έρωτα της με τον Άδωνη. Ο Άδωνης ήταν ο ομορφότερος νέος του κόσμου. Όταν γεννήθηκε, ήταν τόσο όμορφος, που για να το προφυλάξει, το έδωσε στην Περσεφόνη για να το μεγαλώσει. Η Περσεφόνη όμως μαγεύτηκε από την ομορφιά του και αρνήθηκε να το δώσει πίσω. Τότε οι δυο θεές άρχισαν να μαλώνουν και ζήτησαν τη συμβουλή του Δία για να λύσουν τις διαφορές τους. Ο Δίας αποφάσισε να περνάει ο Άδωνις τέσσερις μήνες το χρόνο δίπλα στην Αφροδίτη, τέσσερις μήνες δίπλα στην Περσεφόνη και τους υπόλοιπους όπου ήθελε. Από τότε ζούσε τέσσερις μήνες στον Κάτω Κόσμο και οκτώ μήνες μαζί με την Αφροδίτη.

Η κρίση του Πάρη

Φημισμένη ήταν η συμμετοχή της Αφροδίτης στον Τρωικό Πόλεμο. Όταν η Αθηνά, η Ήρα και η Αφροδίτη διεκδίκησαν τον τίτλο της ομορφότερης, ο Ζευς όρισε κριτή τον Πάρη. Ο Πάρης έδωσε τον τίτλο της ομορφότερης στην Αφροδίτη, με αντάλλαγμα να του χαρίσει την ομορφότερη γυναίκα του κόσμου. Αυτή ήταν η Ελένη, κόρη του Μενέλαου. Έτσι ο Πάρης πήγε στη Σπάρτη, όπου φιλοξενήθηκε στα ανάκτορα του Μενέλαου. Εκεί η Αφροδίτη εμφύσησε δυνατό πόθο στην Ελένη και αυτή τον ακολούθησε μέχρι την Τροία. Η αρπαγή της ωραίας Ελένης είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη του Τρωικού Πολέμου.

Έρωτας

Ο Έρωτας ήταν το πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου μαζί με το Χάος και τη Γη. Ήταν το στοιχείο εκείνο που ενθάρρυνε και διευκόλυνε τη γέννηση και δημιουργία της ζωής. Ο Έρωτας ήταν ο θεός του πόθου και της σεξουαλικής δραστηριότητας.

Ακόλουθος της θεάς Αφροδίτης. Είχε τη μορφή ενός όμορφου έφηβου με τόξο, βέλη και φτερά. Έτοιμος να χτυπήσει τους ανθρώπους και να τους κάνει να ερωτευτούν. Ο Έρωτας στον Πλάτωνα δεν ήταν παντοδύναμος θεός, αλλά μια δύναμη ανήσυχη και ανικανοποίητη.

Ορφικός ύμνος προς τη θεά Αφροδίτη